جشن سده بزرگترین و کهن ترین جشن باستانی
گردآوری و تدوین: امیر نظمی
جشن سده، جشن پیدایش آتش، یکى از مهمترین و بهترین جشن‌هاى ایران باستان به شمار مى‌رود.
امروزه نیز این جشن توسط زرتشتیان و بسیارى از دوستداران ایران کهن برگزار مى‌شود.
در شامگاه دهمین روز یا آبان روز از بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردمان، از روزهای پیشین در میدان شهر یا آبادی یا بر بلندی کوهستان گرد آورده‌اند، این جشن آغاز می‌شود.
در یادکردهای تاریخی این جشن همیشه به شیوه گروهی و با گردهمایی همه مردمان شهر و کوی و روستا در یک‌جا و با برپایی یک آتش بزرگ برگذار می‌شده‌است؛ مردمان در گردآوردن هیزم با یکدیگر انبازی می‌کنند و بدین سان جشن سده، جشن همکاری و همبستگی مردمان است
جشن «سده» بزرگترین جشن آتش و یکی از کهن‌ترین آیین‌های شناخته شده در ایران باستان است
خبرگزاری “آسوشیتدپرس” در توضیح این عکس نوشته است،
تا پیش از حمله اعراب به ایران در قرن هفتم میلادی، اکثر ایرانیان در امپراتوری قدرتمند پارس، زرتشتی بوده‌اند
در این جشن در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ماه، همه مردمان سرزمین‌های ایرانی بر بلندای کوه‌ها و بام خانه‌ها، آتش برمی‌افروختند
زرتشتیان کنونی در کنار شعله‌های آتش و با توجه به زبان و فرهنگ خود، سرودها و ترانه‌های گوناگونی را می‌خوانند. آن‌ها آرزوی رفتن سرما و آمدن گرما و نور را می‌کنند و امید پیروزی نور بر ظلمت را در دل تازه نگاه می‌دارند. همچنین در برخی نواحی، به جشن‌خوانی، بازی‌ها و نمایش‌های دسته‌جمعی نیز می‌پردازند.
در اساطیر، جشن سده را به پیدایش آتش پیوند داده‌اند.
فردوسی، هوشنگ شاه را خالق جشن سده می‌داند:
یکی جشن کرد آن شب و باده خورد ….. سده نام آن جشن فرخنده کرد.
ز هوشنگ ماند این سده یادگار….. بسی باد چون او دگر شهریار
این جشن به یاد آورنده اهمیت نور، آتش و انرژی است. چنانکه از کتاب‌ها و اسناد تاریخی برمی‌آید جشن سده جنبه دینی نداشته و تمام داستان‌های مربوط به آن غیردینی است و بیشتر جشنی کهن و ملی به شمار می‌آید و وارث حقیقی جشن سده نه تنها ایرانیان بلکه میراثی است که به بسیاری از کشورهای همسایه ایران نیز راه یافته است
حکیم عمر خیام در کتاب نوروزنامه می‌نویسد:
«هر سال تا به امروز جشن سده را پادشاهان نیک عهد در ایران و توران به جای می‌آورند، بعد از آن به امروز، زمان این جشن به دست فراموشی سپرده شد و فقط زرتشتیان که نگهبان سنن باستانی بوده و هستند این جشن باستانی را بر پا می‌داشتند.
صادق هدایت در سال‌های جوانی خود از جشن سده زرتشتیان کرمان دیدن و چنین گزارش می‌کند:
«سده سوزی جشنی است که هنوز زرتشتیان کرمان به یادگار جمشید و آیین‌های ایران باستان می‌گیرند و برای این کار موقوفاتی در کرمان در نظر گرفته شده‌اند.»
هدایت در ادامه می‌نویسد:
«در این آیین نوشیدنی و شیرینی و میوه زیاد چیده می‌شود و اول غروب آفتاب دو نفر موبد دو لاله روشن می‌کنند و بوته‌ها را با آن آتش می‌زنند و سرود ویژه می‌خوانند.»
صادق هدایت در ادامه مشاهداتش می‌نویسد: «
هنگامی که آتش زبانه می‌کشد همه میهمانان که بیش از چندین هزار نفر می‌شوند با فریادهای شادی دور آتش می‌گردند و این ترانه را می‌خوانند:
سد به سده، سی به گله…… پنجاه به نوروز.
امروزه این مراسم در میان روستانشینان شمال شرقی ایران (همچون آزادوَر و روستاهای دشت جوین)، در بخش‌هایی از افغانستان و آسیای میانه (با نام «خِـرپَـچار»)، در کردستان (پیرامون سلیمانیه و اورامانات)، نواحی مرکزی ایران (با نام‌های «هله‌هله»، «کُـرده»، «جشن چوپانان») و در میان برخی روستانشینان و عشایر لرستان، کردستان، آذربایجان و کرمان رواج دارد
جشن سده در نواحی گوناگون با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود:
در خراسان «سَـرِه»، در حوالی اراک «جشن چوپانان»، در خمین «کُـردِه»، در دلیجان «هَله‌هَله» و در بدخشان تاجیکستان به نام «خِـرپَـچار» دانسته شده است. در فراهان، سنگسرِ سمنان و جاهایی دیگر، چهار روز پیش و پس از سده را «چاروچار» و سردترین شب‌ها می‌دانند، که سده در میانه آن جای گرفته است
منابع:
وبسایت جشن نامه
خبرگزاری آسوشیتدپرس
شبکه دویچوله آلمان
تماس با کافه